ՍՈՒՐԷՆ ԴԱՆԻԷԼԵԱՆԻ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ «ԶՕՐԱՎԻԳ»
ԹԵՐԹԻՆ
Ե՞րբ էք առաջին անգամ
առընչուել իրաւապահ մարմիննների հետ, եւ ինչպիսի՞ն են Ձեր
տպաւորութիւնները:
Երանելի վիճակը իրաւապահ մարմինների հետ չառնչուելն
է, այսինքն` դու չզգաս, որ իրաւապահ մարմիններ «գոյութիւն ունեն» քո շուրջը, եւ
աւելին` վստահ լինես` նրանք «լռելեայն» պաշտպանում են քո` ՀՀ քաղաքացու իրաւունքը:
Մինչդեռ վտանգն այն է, որ իրենք կարող են «զբաղուել» քեզնով, եթէ յատկապէս խօսքը
վերաբերում է մարդու իրաւունքի ընկալումին: Բանն այն է, որ այսօր կարծես հաւատ չեն
ներշնչում մեր իրաւապահ մարմինները`ոստիկանութիւն լինի, դատախազութիւն թէ
դատարան:
Խորհրդարանում պատգամաւորների մեծ մասի
«հարսանեկան գեներալի» կարգավիճակը պայմանաւորուած է նաեւ այն իրողութեամբ, որ չի
կատարւում շատերի նախընտրական խոստումը` նպաստել պատգամաւորի ետկանչման ինստիտուտի
ստեղծմանը: Այսօր գրեթէ խզուած է պատգամաւոր-ընտրող կապը, ընտրողի
տրամադրութիւնները հասանելի չեն պատգամաւորին, նա նոյնիսկ չի ընթերցում այն
հրապարակումները, որոնք վերաբերում են իր ընտրողի իրաւունքների կոպիտ խախտումներին:
Եթէ պատգամաւորը քրէական օրէնքը խախտում է խորհրդարանական գործունէութեան հետ որեւէ
կապ չունեցող, զուտ կենցաղային դրդապատճառներով, ինչո՞ւ օգտուի անձեռնմխելիութեան
իրաւունքից: Ընտրողի վստահութիւնը չարդարացնող պատգամաւորներին ետ կանչելու
ինստիտուտը չի՞ նպաստի պատգամաւորի վարկանիշի բարձրացմանը:
Մեզ մօտ ընտրողի իրաւունքը առ հասարակ ոտնահարուած
է, ուր մնաց թէ ընտրողը կարողանար գործադրել վստահութիւն կորցրած պատգամաւորներին
ետ կանչելու հնարաւորութիւնը: Կարծում եմ, ԱԺ պատգամաւորի վարկանիշի բարձրացումը
ընտրական արդար համակարգի հետ է առընչուած: Իսկ այն խաթարուած է դեռ անցեալ դարի
90-ականների կէսերից: Ես չեմ գտնում, թէ մենք քայլ առ քայլ պիտի մօտենանք
ընտրութեան միջազգային չափանիշների սահմանին, թէ իբր «հիմնականում» ընտրութիւնից
ընտրութիւն բարելաււում է համակարգը: Անհրաժեշտ են կտրուկ քայլեր, ինչպէս, օրինակ,
ընտրողի մատի` թանաքի մէջ թաթախման պայմանի կիրառումը, որը էապէս կը կրճատէր
կեղծիքների հնարաւորութիւնը:
Ի՞նչ է Ձեզ համար
Սահմանադրութիւնը:
Ինձ համար Սահմանադրութիւնը իշխանութեան եւ ժողովրդի
ազնիւ յարաբերութիւնների կանոնակարգումն է, մի հանգամանք, որ դեռեւս աւելի թղթի
վրայ է, քան գործադրւում է: Մեզ մօտ Սահմանադրութիւնը աւելի կարգախօս է: Մինչդեռ ՀՀ
իւրաքանչիւր քաղաքացի արդէն Սահմանադրութեամբ պիտի իրեն բաւական ուժեղ զգայ,
հաւատայ նրա գործադրման արդար ուժին եւ անկաշառելիութեանը:
Հանրայայտ է, որ գաղափարախօսութիւնների թիւը
մէկ տասնեակից չի անցնում` ազատական, կոմունիստական, ֆաշիստական, ազգայնական եւ
այլն: Աքսիոմատիկ ճշմարտութիւն է նաեւ այն, որ կուսակցութիւնը պէտք է ունենայ միայն
իր դաւանած գաղափարախօսութիւնը: Միեւնոյն գաղափարախօսութիւնը դաւանող
կազմակերպութիւնները, եթէ դրանց գործունէութիւնը «կլուբային» չէ, պէտք է միաւորուեն
մէկ գաղափարախօսական տանիքի տակ: Այս խորապատկերի վրայ որքանո՞վ է արդարացուած
շուրջ 80 կուսակցութիւնների գոյութիւնը, շատերինը` միայն թղթի վրայ:
Մարդիկ
դառնում են տուեալ կուսակցութեան անդամ ոչ թէ հիմնուելով գաղափարախօսութեանը, այլ
կուսակցութեան ղեկավարի... ճարպկութեանը: Գաղափարախօսութիւնը դիտւում է որպէս
քաղաքական ռուդիմենտ: Ինչպէս պարզուեց յայտնի հեռուստաբանավէճի ժամանակ, երկու
կուսակցութիւնների ղեկավարներ չկարողացան որեւէ յօդաբաշխ պատասխան տալ հաղորդավարի
հարցին` «Ինչո՞վ են տարբերւում երկու կուսակցութիւնների
գաղափարախօսութիւնները»:
Իսկ խոստումներով` պաշտօններ, որքա՞ն կարելի է ձգձգել
տուեալ կուսակցութեան վարկանիշի վերջնական անկումը: Չթուարկենք 1-2 ժամ առաջ
«կուսակցական» դարձածներին նախարարի աթոռ տրամադրելու` բազմիցս բարձրաձայնած
փաստերը: Դիպուկ էր Քաղծառայութեան ղեկավարի դիտողութիւնը` «Կուսակցութիւնները
չպէտք է լինեն աշխատանքի բորսա»:
Հին, պատմական ժողովուրդ ենք, բազմիցս
կորցրել ենք մեր պետականութիւնը` անհանդուրժողականութեան, միասնականութեան
բացակայութեան պատճառով: Շուրջ 80 կուսակցութիւնների գոյութիւնը չի՞ ջլատում
ազգային մտաւոր ներուժը, վտանգուած չէ՞ մեր ազգային անկախութիւնը: Ի՞նչ անել,
որպէսզի մօտենանք դասական կուսակցական գործունէութեանը:
ՀՀ քաղաքական կազմակերպութիւնների մեծ մասը, ի
հաˊրկէ, դասական կուսակցութեան ճանապարհից առայժմ հեռու են, որովհետեւ անհատապաշտ
խմորումների մէջ են, զերծ քաղաքական որոշակի դիմագիծ մշակելու հնարաւորութիւնից: Եւ
դրա հետ կապուած ուրիշ հարց. ցաւն այն է, որ ազգային մտաւոր ներուժը հիմնականում
ընդգրկուած չէ քաղաքական որոշակի շերտերում: Այն կարծես կողքից է մօտենում ազգային
ճանաչողութեան հարցերին. վստահութիւն չունի հաւանաբար: Իմ կարծիքով, մեր
մտաւորականութիւնը թէեւ ջլատուած չէ, բայց համախմբուելու միտում էլ չի
ցուցաբերում:
Աշխարհի բոլոր առաջադէմ երկրները պետական
տօների մէջ են մտցրել իրենց երկրի անկախութեան հռչակագրի ընդունման օրը: Մեր
ղեկավարներն էլ մշտապէս մասնակցում են դեսպանատներում այդ օրուան նուիրուած
միջոցառումներին: Սակայն Օգոստոսի 23-ը դեռեւս ձեռք չի բերել այդ կարգավիճակը:
Ուսումնական ծրագրերում չի յստակեցւում Օգոստոսի 23-ի դերը: Ձեր կարծիքը` Օգոստոսի
23-ը պետական տօների մէջ ընդգրկելու կապակցութեամբ:
Իմ կարծիքով, Օգոստոսի 23-ը դեռեւս մեր
հոգեբանութեան մէջ իւրացուած չէ: Քաղաքական գործիչներից շատերն այն աւելի ձեւական
կարգավիճակ են դիտում: Ինչ վերաբերում է պետական տօների մէջ այն ընդգրկելուն, ասեմ,
որ երկրի պետական տօները նոր վերարժեւորման պէտք է ենթարկել:
Ինչպէ՞ս էք գնահատում խօսքի ազատութեան
վիճակը Հայաստանում: Ամենաթողութիւնը «բնակեցուել» է նաեւ լրատուամիջոցներում` ով
ում մասին ինչ ցանկանայ, երբ ցանկանայ, անպատիժ կարող է գրել` նաեւ սուտը,
վիրաւորանքը, զրպարտութիւնը: Շատերը խօսքի ազատութեան սահմանադրական իրաւունքը
անխղճօրէն շփոթում են անսպառ խօսելու ազատութեան հետ: Հարցի լուծում չէ պատասխան
տպագրելը: Փաստենք, որ շատերն էլ խուսափում են հերքումից` հաւատ չունեն դատարանների
նկատմամբ: Ի՞նչ անել դատարանների նկատմամբ հաւատն աւելացնելու, լրագրողների
պատասխանատուութիւնը բարձրացնելու համար:
Ազատութեան մասին հարցադրման մէջ երկու բեւեռներ եմ
տեսնում, որոնք մէկը միւսին բացառում են.
ա) Կարդացէք ընդդիմադիր մամուլը եւ
դիտէք հեռուստատեսութիւնը, կարծես տարբեր երկրներում ենք ապրում: Այս
բեւեռացումները պիտի վերանան: Մի կողմից անհրաժեշտ է, որ խօսքի ամենաթողութիւնը
պատժուի, միւս կողմից` տեղեկացուած լինելու պարզ իրաւունքը ապահովուած լինի: Մեզ
լուրն է անհրաժեշտ, ոչ թէ այն հաղորդել-չհաղորդելու կամ նրա մեկնաբանութիւնը տալու
կամայական որոշումը: Դա վերաբերում է առաջին հերթին հեռուստատեսութեանը, որի
նկատմամբ տոտալ վերահսկողութիւն է նկատւում:
Հեռուստատեսութեան նշանակութիւնը
մեզ մօտ շրջուած է: Այն աւելի ու աւելի յիշեցնում է զաւեշտ: Խնդիր է դրուած
ժողովրդին պահել միայն կենցաղային մտահոգութիւնների շրջանակում` սերիալներ,
պատմութիւններ, ֆուտբոլ, հումոր, երաժշտական անբաւ ու անհամ ծրագրեր: Մեր
հեռուստաընկերութիւնները առ հասարակ խուսափում են այնպիսի որակական հաղորդաշարերից,
որոնք զարգացնում են մտածողութիւնը, տրամաբանութիւնը, ուշադրութիւն են սեւեռում այս
կամ այն սոցիալ-մշակութային հիմնախնդրի վրայ: Ես կ'ուզենայի որ, այնպէս ինչպէս ողջ
աշխարհում, լինէր յատուկ հաղորդաշար, որը ցոյց տար գեղարուեստական, վաւերագրական,
ճանաչողական, ազգային եւ համամարդկային նշանակութեան շարժանկարներ, ու դրանից
անմիջապէս յետոյ տաղաւարում հաւաքուած մասնագէտներ ու մտաւորականներ կատարէին
անհրաժեշտ վերլուծութիւնը, բանավէճ բացէին, չընկրկէին նիւթի «դիմադրութիւնից» եւ
այլն: Բայց մեր հեռուստաընկերութիւնները կարծես կոչուած են հենց ինքնուրոյն
մտածողութիւնը թմրեցնելու, մտքի ճահիճը խորացնելու:
Մոռանում ենք, որ դրանով,
նախ, հարցերը չեն լուծւում, քանի որ կայ արբանեակային, ելեկտրոնային, համացանցային
կապ, եւ շատերն օգտւում են դրանցից: Եւ երկրորդ, հայաստանցին երես է թեքում մեր
հեռուստահաղորդումներից:
բ) Երկրորդ կէտը վերաբերում է դատական համակարգին: Ի
հաˊրկէ, այն այսօր դարձել է ենթակայական, իշխանութիւնից առկախ, ածանցեալ մարմին:
Հաւատի վերադա՞րձ էք ուզում: Ի զուր: Հաւատ չի կարելի ընծայել, քանի դեռ
դատարաններում պաշտպանւում է վերին հրահանգը:
Հեռու չգնանք, նշենք Բուզանդի
փողոցի բնակիչների կեցութեան իրաւունքի խնդիրը, որը ոտնահարուեց: Ոչ մէկը
«չփրկուեց»: Դատարանների նկատմամբ հաւատ ներարկելու համար պիտի վերադարձնել
դատարանին արմատապէս անկախ գործելու իրաւունքը, վերափոխել արդարադատութեան
համակարգը այս ելագծով: Թէ չէ մնալու ենք նոյն «կոտրած տաշտակի առջեւ»: Որեւէ վճիռ
արձակելիս դատաւորը լաւ գիտի, որ ինքը նիւթապէս որեւէ «վնաս» չի կրելու: Մենք`
հարկատուներս ենք վճարելու նրա սխալի դիմաց, եթէ եւրոպական դատարանները մատնացոյց
անեն: Կոմիզմն այն է, որ նա քաջ գիտի իր սխալի գինը: Գիտի նաեւ, որ շարունակելու է
նոյն «խեղճուկրակ», հլու-հպատակ կամ շահագրգռութեամբ, ինչու չէ, «ագրեսիւութեամբ»
յատկանշուած գործունէութիւնը. միջին սահման այստեղ չկայ: Այնպէս որ, եւրոպական
դատական կառոյցների միջամտութիւնը, մեղմ ասած, նպատակի չի ծառայում:
Իսկ
լրագրողների պատասխանատուութեան խնդիրն ինձ համար աւելի երկրորդական է, քան
դատաւորի բարոյական նկարագիրը` իբրեւ ժողովրդի անմիջական, առաջադիր պահանջ: Այժմ
լրագրողների վրայ աւելի յաճախ աշխատում են մահակի օգնութեամբ, սնանկութեան մղելու,
լռեցնելու անյագուրդ ցանկութեամբ:
Մեր բոլորի կողմից դատապարտուած
կոմունիստական ռեժիմը ստեղծել էր «ստեղծագործական միութիւններ» կոչուող կառոյցները,
որոնք բարեյաջող ծառայում էին ռեժիմին: Այնուհանդերձ, այդ կառոյցները որոշակի
դերակատարում ունէին հասարակական կեանքում: Վերջերս նշուեց Հայաստանի Գրողների
Միութեան նախկին Նախագահ, լուսահոգի Եդուարդ Թոփչեանի 100 ամեակը: Նա 21 տարի
ղեկավարել է գրողների համայնքը: Այդ տարիներին իրենց ողջ հզօրութեամբ հանրութեանը
ներկայացուեցին հայ գրական մտքի երեւելիները` Յովհաննէս Շիրազ, Սիլվա Կապուտիկեան,
Պարոյր Սեւակ... Աւելին, Արցախեան շարժումը սկսուեց Գրողների Միութիւնից. «Գարուն»
ամսագիրը, Վարդգէս Պետրոսեանը եւ ուրիշներ դարձան հայրենասիրական մտքի դրօշակիրներ:
Թէկուզ այն փաստը, որ Գրողների Միութեան շէնքում էին հաւաքւում Արցախեան շարժման
առաջամարտիկները, խօսուն ապացոյց է գրողների քաղաքական, հասարակական ակտիւութեան
մասին: Այսօր իրավիճակն այլ է. գրողներից շատերը ծանօթ չեն միմեանց գործերին,
իրազեկ չեն ոչ միայն հասարակական կեանքին, այլեւ գրական կեանքին: Ի՞նչ անել,
որպէսզի գրողները ձեռք բերեն նախկին ակտիւութիւնը: Ի՞նչ կ'ասէք սփիւռքահայ գրողների
մասին:
Իմ կարծիքով,
Գրողների Միութեան գործունէութեան հետ կապուած չէ գրողի քաղաքացիական կեցուածքը:
Գրողն ինքն է հեռացել երկրի, իշխանութիւնների եւ հասարակութեան վրայ ներգործելու իր
առաջնային դերից: Անկարելի է «Գրական թերթ»-ը համեմատել "Литературная
газета"-ի` հնուց եկող ընկերային մարտնչող ամբիոնի նշանակութեան հետ, որը
խորհրդային տարիների վերջին տասնամեակներին իսկապէս ձեւաւորում էր հասարակական
կեանքի ազնիւ մթնոլորտը: Այն, յիրաւի, մտահոգութիւնների եւ ազատ արտայայտման ամբիոն
էր: Այսօր, կարծում եմ, նման թերթի գոյութիւնը անհրաժեշտ է, բայց հասարակութիւնն ու
գրողը պատրաստ չեն նման երկխօսութեան: «Գրական թերթ»-ը Գրողների Միութիւնից եթէ
տարանջատենք, անկախ դարձնենք, այդ դէպքում կարելի է ակնկալել հասարակական կարծիք
ձեւաւորողի` մեր երազած գործառոյթը:Ինչ վերաբերում է «սփիւռքահայ գրող» կոչուելու
գաղափարի Ձեր հարցադրմանը, ապա ասեմ, որ իմ մտահոգութիւնների կիզակէտը արեւմտահայ
գրամշակութային համակարգի հանդէպ մեր` արեւելահայերիս համընդհանուր անտարբերութիւնն
է: Տեսէք, մենք այսօր «Հայ դատ» հասկացութեան մէջ մտցնում ենք պատմական, քաղաքական,
ազգային հաւաքական յիշողութեան կարեւորագոյն ենթակէտեր, եւ դա ցեղասպանութեան
հետեւանքի դիմաց մեր արդար պահանջների առաջնաբեմն է: Այդ դէպքում ինչպէ՞ս հասկանալ
արեւմտահայ լեզուի եւ արեւմտահայ գրականութեան, արեւմտահայ կրթութեան գիտակցութեան,
դասական ուղղագրութեան նկատմամբ մեր այսօրուայ «զրոյական» վերաբերմունքը: Աւելին,
ինձ թւում է` արեւելահայ վերաբերմունքի մէջ գերակշռում է խորհրդային շրջանից
ածանցուած «աւագ եղբօր» վարքագիծ, ինչից մենք պարտաւոր ենք ազատագրուել եւ
գրամշակութային իւրացման մէջ սահմաններն ու մօտեցումները միասնականացնել: Աններելի
է, որ մենք հայոց լեզուի եւ գրականութեան համալսարանական կրթութիւնը վերածել ենք
միայն արեւելահայ կրթութեան եղանակի: Աւելի պարզ` ինչո՞ւ «հայոց լեզու»
գիտամանկավարժական եզրի տակ բացակայում է «արեւմտահայ» որակումի պահանջը, ինչով
մօտենում ենք գրաբարի յայտնի ճակատագրին: Ինչո՞ւ ենք անտեսում Սփիւռքից հնչող
ահազանգը` արեւմտահայերէնը եւ արեւմտահայ գրականութիւնը խորհրդանշում են վտանգուած
վիճակ, մահամերձի անկողին: Ես այստեղ հաւասարութեան նշան կը դնէի «սփիւռքահայ» եւ
«արեւմտահայ» բնորոշումների մէջ` բուն հետեւութիւնները թողնելով Ձեզ:
Կարծես թէ եկանք Ձեր բուն գործունէութեանը.
Դուք կազմակերպում էք վերապատրաստութեան դասընթացներ արեւմտահայ գրամշակութային եւ
կրթական ոլորտի արժէքների շուրջ: Կարելի՞ է ասել, որ բարեփոխումների նոր ճանապարհ
էք բռնել:
Այոˊ, բայց այնպիսի ճանապարհ, որն անցնում է
ամենօրեայ, տեսանելի ու անտես պայքարի միջով: 2000 թ. ի վեր ԿԳ Նախարարութիւնը մեզ
վստահեց սփիւռքահայ ուսուցիչների վերապատրաստութիւնը: Այն իրագործում ենք ամրան
ամիսներին: Մշակել ենք ծրագրեր, կազմել կադրերի, այսինքն` մասնագէտների ցանկ, որտեղ
ընդգրկուած են եˊւ Սփիւռքից, եˊւ Հայաստանից կարող ուժեր: Տասնեակ տարիների
աշխատանքը, անգամ նման աշխատանքի վիժեցման փորձերը բերել են մեզ այն գիտակցութեան,
որ ժամանակն է սթափուելու ու վերապատրաստութեան աւանդական, անկեղծ լինենք, այլեւս
ոչինչ չտուող եղանակներից անցնելու պատրաստութեան:
Իսկ դա նշանակում է նոր
մասնագիտացում` արեւմտահայ ուսուցչի համալսարանական կրթութեան ապահովում Հայաստանի
կրթական համակարգում: Արեւմտահայերէնը գրական լեզու է, արեւմտահայութիւնը`
հայութեան` ստուերի տակ մնացած հատուածը: Միւս հատուածի ճակատագրի առջեւ մեր
առաքելութեան մէջ, ընդունենք, թերանում ենք` Հայաստանում իրագործելով միայն
արեւելահայ բանասիրական կրթութիւն: Եթէ ուզում ենք, որ վաղը արեւմտահայը իբրեւ
տեսակ շարունակի իր գոյութիւնը, հենց Հայաստանի մէջ պիտի ապահովենք նրա
մասնագիտական կատարելագործումը:
Ահազանգը բնաբուխ է, քանի որ Սփիւռքի
հայկական ամենօրեայ եւ առաւելապէս միօրեայ դպրոցներում այլեւս հազիւ թէ գտնենք
համալսարանական հիմնաւոր գիտելիքներ ստացած ուսուցիչների: Այսօր Հայաստանում էլ
տրտնջում են, թէ արեւմտահայերէնի գիտակ մարդիկ նուազել են, իսկ վաղն այլեւս չեն
լինելու: Ուրեմն ի՞նչ: Պատասխանը միանշանակ է` վիրահատական միջամտութիւն նրա
շարունակական ընթացքը ապահովելու համար:
Աւելացնենք, որ մեր գործունէութեան
մէջ լուսանցքում չէ նաեւ հայրենի ուսուցիչը: Տասը տարիների ընթացքում մենք նրան
նոյնպէս ներգրաւել ենք վերապատրաստութեան մէջ` կազմակերպելով մեկամսեայ յատուկ
դասընթացներ արեւմտահայ լեզուից, ուղղագրութիւնից, դասական եւ նորագոյն արեւմտահայ
գրականութիւններից, ինչպէս նաեւ արեւմտահայութեան, Հայկական Հարցի, ցեղասպանութեան
պատմութիւններից:
Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում համալսարանական բանասիրական
կրթութիւնը տարանջատ է եղել արեւմտահայ արժէքներից, ինչի հետեւանքով թոյլ
պատրաստուածութիւնը հեռացրել է մեր ուսուցիչներին արեւմտահայ համակարգի իւրացումից:
Անհեթեթ է, որ հանրակրթական դպրոցում տասնեակ տարիներ արեւմտահայ
քերականութիւն չանցած երեխան փորձել է իւրացնել արեւմտահայ գրականութիւնը, եւ
կրթական պատասխանատուների հոգն էլ չի եղել` ինչ չափով: Այս բացը մասամբ մեղմելու
համար մենք Փարիզի «Մաշտոց» Միութեան հետ իրականացնում ենք փորձնական ծրագրեր
Հայաստանի եւ Արցախի 60-ից աւելի դպրոցներում, ուր յատուկ մշակուած մեկամեայ
ուսումնական փաթէթով աշխատում են մեր լաւագոյն ուսուցիչները, մարդիկ, ովքեր բարձր
գիտելիքներ ունեն եւ ամենակարեւորը` նուիրում:
Յատկապէս ռուս գրականութիւնը համարւում է
իրաւական գիտական մտքի ուսումնասիրութեան առարկայ. իրաւագէտները (յատկապէս
իրաւունքի պատմութեան մասնագէտները) շատ են օգտուել Լեւ Տոլստոյի, Ալեքսանդր
Պուշկինի, Գոգոլի գրական գործերից. ժամանակաշրջանի իրաւական համակարգի մասին նրանց
գրական գործերն անգնահատելի աղբիւր են գիտական ուսումնասիրութիւնների համար: Հայ
գրողներից ո՞ւմ կը վկայակոչէք եւ նրանց ո՞ր գործերն են արժանի նման գնահատականի:
Գրականութիւն եւ մարդու իրաւունք հարցադրումները
Դուք մեկնաբանում էք որպէս իրաւական գիտական մտքի ուսումնասիրութեան առարկայ եւ այն
մասնաւորում Լ. Տոլստոյի, Ա. Պուշկինի, Ն. Գոգոլի գրական գործերով: Հայ
գրականութեան մասին ես կարող եմ ասել, որ այն չունի համակարգուած իրաւական
փորձառութիւն, ինչը պետականութեան բացակայութեան անմիջական հետեւանքն է: Աւելին`
խզուած է հայ գրականութեան` փիլիսոփայութեան հետ կապը: Բացառութիւնները թերեւս
արեւմտահայ-սփիւռքահայ դաշտում պիտի գտնել: Ուզում եմ ընդգծել Եղիայի, Շ. Շահնուրի,
Վ. Շուշանեանի, Ռ. Հատտէճեանի, իսկ բանաստեղծութեան մէջ` Զ. Խրախունու անունները,
որոնց գրականութեան հիմքը հենց փիլիսոփայական համակարգուածութիւնն է:
Գրական մամուլը կերտում է հասարակական
կարծիք, մասնաւորապէս, "Литературная газета"-ն ե՛ւ հիմա, ե՛ւ կոմունիստների
ժամանակ այդ առաքելութիւնը արժանապատուօրէն տանում է իր ուսերին: Եթէ անդրադառնանք
հայաստանեան գրական մամուլին, ապա պիտի փաստենք, որ «Գրական թերթը» կարծես թէ մեռած
է` ապրիորի քննարկումներ, փաստեր, որոնք շատ հեռու են հասարակական կարծիք
ձեւաւորելու առաքելութիւնից: Ինչպէ՞ս էք վերաբերւում «սփիւռքահայ գրող»
հասկացութեանը եւ ընդհանրապէս մրցանակաբաշխութեանը գրական ասպարէզում:
Ինչ վերաբերում է ընդհանրապէս «մրցանակաբաշխութեանը
գրական ասպարէզում», ապա ասեմ, որ այստեղ նոյնպէս կ'ուզենայի կանոնակարգում
մտցուէր. պիտի յստակ լինի գրականագէտի դիրքորոշումը, գրական հասարակայնութիւնն ինքն
էլ իմանայ, թէ յանձնախմբի որ գրականագէտը ում է ընտրում լաւագոյնների շարքում:
Ամենաթողութիւնը կարճ ճանապարհն է դէպի ենթակայական կամ նիւթական շահագրգռութեան
յաճախադէպութիւն:
Սուտ խօսելը, աւելին` զրպարտութիւնը դասուել
է մեղքերի շարքին: Նոյնիսկ կոմունիստական ռեժիմն էր քրէօրէն պատժելի ճանաչել
զրպարտութիւնը, վիրաւորանքը: 2010-ին այդ արարքներն ապաքրէականացուեցին, մնաց միայն
քաղաքացիա-իրաւական պատասխանատուութիւնը եւ խստացուեց նիւթական փոխհատուցումը: Հիմա
էլ փորձեր են կատարւում քաղաքացիա-իրաւական պատասխանատուութիւնը հակասահմանադրական
ճանաչել: Այսինքն` գրիչով կարող են անվարան յարձակուել մարդու վրայ...
Աշխարհայեացքի, մասնաւորապէս, իրաւագիտակցութեան ձեւաւորման բարդ ոլորտում
անգնահատելի է գրականութեան դերը: Մանաւանդ որ մեր ժողովրդի մտածողութիւնը պարարտ
հող է գրական գործի արագ եւ արդիւնաւէտ «տարրալուծման» համար: Յիշենք` հայ
ժողովուրդն այն բացառիկներից է, որը մեծ յարգանք ունի օրէնքի նկատմամբ` «մեռնեմ
օրէնքին»: Ինչպէ՞ս են լուսաբանւում
արդարադատութեան հարցերը, ոստիկանի, քննիչի, դատախազի, դատաւորի կերպարները եւ ի՞նչ
քարոզչական աշխատանք է տարւում գրական գործերը զանգուածային ընթերցողին հասցնելու
ուղղութեամբ:
Սուտը եւ զրպարտութիւնը մեծագոյն մեղքերն են: Եւ երբ
խօսում ենք ամենաթողութեան մասին, ի հա՛րկէ, նկատի ունենք անպատասխանատու գրիչով
անձի վրայ յարձակուելու տխուր աւանդոյթը: Ձեզ հետ համաձայն չեմ, թէ «հայ ժողովուրդը
այն բացառիկներից է, որը մեծ յարգանք ունի օրէնքի նկատմամբ», առաւելապէս հիմա: Ես
չեմ կարծում, որ այսօր ձեր «յիշատակած» ոստիկանը, քննիչը, դատախազը, դատաւորը, ես
կ'աւելացնէի հասարակական ընկալման մէջ կոռուպցիայի հետ առնչուող այլ ոլորտների
մարդկանց, կարող են լինել բարոյական տիպարներ: Ուստի նրանց հաւաքական կերպարը դեռ
հեռու է ընթերցողին, հեռուստադիտողին, առ հասարակ հայ մարդուն «քարոզչական»
ճանապարհով հասցնելու անհրաժեշտութիւնից:
Հարցազրոյցը` ՄԵԼԱՆԻԱ ԲԵԳԼԱՐԵԱՆԻ
«ԶՕՐԱՎԻԳ» երկշաբաթաթերթ
ա) թիւ 24 (247), 16 Դեկտ., 2011
բ) թիւ 1 (248), 20 Յուն., 2012
